18.12.2021 Ogólnopolskie Stowarzyszenie Opiekunów Medycznych wraz z Fundacją OpiekunMedyczny.com.pl zorganizowało debatę przedstawicieli organizacji zrzeszających opiekunów medycznych oraz samych opiekunów medycznych.
W spotkaniu wzięli udział:
Bartosz Mikołajczyk – Prezes Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Opiekunów Medycznych
Krzysztof Tłoczek – Wiceprezes Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Opiekunów Medycznych
Hanna Suszyńska – Członek Komisji Rewizyjnej Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Inicjatywa Pracownicza Opiekunów Medycznych i Kwalifikowanych
W trakcie debaty opiekunowie medyczni, którzy oglądali transmisję, mogli wypowiadać się oraz zadawać pytania, które zostały włączane w debatę.
Debata została podzielona na trzy części. W pierwszej przedstawiona została historia zawodu, w kolejnej obecna sytuacja opiekunów medycznych, a w ostatniej wyzwania stojące przed opiekunami medycznymi w przyszłości. Dalsza część wpisu oparta jest o przedstawione w trakcie spotkania informacje oraz opinie.
Przeszłość zawodu
Na początku debaty Prezes OSOM przedstawił historię powstania zawodu. Opiekun medyczny powstał jako zawód przeznaczony do pracy w podmiotach leczniczych. Podczas gdy w systemie opieki społecznej istniało kilka zawodów opiekuńczych (opiekun w DPS, opiekunka środowiskowa oraz asystent osoby niepełnosprawnej) w systemie ochrony zdrowia nie było takiego zawodu, który w sposób profesjonalny mógłby opiekować się pacjentem. Stąd podjęte zostały starania by wprowadzić taki zawód do systemu. Chociaż pierwotnie był on celowany głównie do systemu ochrony zdrowia, to w związku z niewielką promocją przez szkoły policealne kształcenia w zawodzie opiekuna w DPS, bardzo często osoby z dyplomem opiekuna medycznego są zatrudniane w DPS.
Podobne do opiekuna medycznego zawody istnieją w wielu krajach i zostały wprowadzone na szeroką skalę już wiele lat temu. Różnią się one zakresem kompetencji – w przypadku niektórych krajów mają oni szerszy zakres kompetencji lub też mają możliwość rozszerzania go, dzięki czemu mogą zostać pielęgniarką bez konieczności podjęcia studiów wyższych.
Początkowo opiekunowie medyczni mogli ukończyć naukę w rocznej szkole policealnej lub też w ramach Kwalifikacyjnych Kursów Zawodowych (KKZ). Od września 2021 nauczanie zostało wydłużone do 1,5 roku, realizowane jest wyłącznie w ramach szkoły policealnej oraz zostały dodane nowe umiejętności.
Przez 14 lat powstały różne inicjatywy mające na celu reprezentowanie opiekunów medycznych, wiele z nich niestety szybko przestało istnieć lub też nie wyszły poza etap planowania. Najważniejszymi organizacjami są Ogólnopolskie Stowarzyszenie Opiekunów Medycznych, Fundacja OpiekunMedyczny.com.pl oraz Ogólnopolski Związek Zawodowy Inicjatywa Pracownicza Opiekunów Medycznych i Kwalifikowanych.
Poniżej przedstawiamy najważniejsze kalendarium zawodu:
- 2007 – Pierwsi opiekunowie medyczni rozpoczynają kształcenie w zawodzie;
- 2008 – Pierwszy egzamin zawodowy, pierwsi opiekunowie medyczni wchodzą na rynek pracy;
- 2011 – Rozporządzenie ministra zdrowia z 20 lipca 2011 w sprawie kwalifikacji wymaganych od pracowników na poszczególnych rodzajach stanowisk pracy w podmiotach leczniczych niebędących przedsiębiorcami – określające wymogi na stanowisku opiekun medyczny w podmiotach leczniczych;
- 2011 – Powstaje strona na Facebooku „Opiekun medyczny”;
- 2012 – Powstaje strona www.OpiekunMedyczny.com.pl;
- 2012 – Konferencja PZWL: Narzędzia i techniki pracy w opiece nad niepełnosprawnym ruchowo – pierwsza konferencja skierowana do opiekunów medycznych;
- 2013 – Powstanie inicjatywy Dnia Opiekuna Medycznego;
- 2013 – Powstanie Polskiego Stowarzyszenia Opiekunów Medycznych (organizacja nieaktywna od 2016 roku);
- 2013 – Rozporządzenie ministra zdrowia z dnia 22 listopada w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu świadczeń pielęgnacyjnych i opiekuńczych w ramach opieki długoterminowej – określające, że część świadczeń w ramach opieki długoterminowej może być realizowane przez opiekuna medycznego;
- 2015 – Powstanie Fundacji OpiekunMedyczny.com.pl;
- 2016 – Pierwsza Ogólnopolska Konferencja Opiekunów Medycznych (coroczne wydarzenie);
- 2017 – Fundacja OpiekunMedyczny.com.pl bierze udział w tworzeniu Strategii na rzecz pielęgniarstwa i położnictwa w Polsce;
- 2017 – Powstanie Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Opiekunów Medycznych;
- 2017 – Ustawa z dnia 8 czerwca 2017 o sposobie ustalania najniższego wynagrodzenia zasadniczego pracowników wykonujących zawody medyczne zatrudnionych w podmiotach leczniczych;
- 2018 – Powstanie regionalnego stowarzyszenia: Pomorskie Stowarzyszenie Opiekunów Medycznych;
- 2020 – Opiekunowie medyczni uzyskują czasowe uprawnienia do pobierania wymazów na obecność koronawirusa;
- 2021 – Zmiana w kształceniu, nowa podstawa programowa, nowe kompetencje opiekunów medycznych;
- 2021 – Powstaje Ogólnopolski Związek Zawodowy Inicjatywa Pracownicza Opiekunów Medycznych i Kwalifikowanych.
Teraźniejszość
Obecnie ponad 70 000 osób posiada dyplom opiekuna medycznego. W związku z tym, że nie istnieje żaden rejestr opiekunów medycznych niezwykle ciężko jest ustalić ile osób jest realnie zatrudnionych w systemie zarówno ochrony zdrowia jak i opieki społecznej. Dodatkowym utrudnieniem jest fakt, że zdarza się, że są oni zatrudniani na innych stanowiskach (chociażby „opiekun” w DPS), zatem formalnie nie pracują jako opiekun medyczny.
Opierając się o dane Ministerstwa Zdrowia szacujemy, że około 20 000 opiekunów medycznych znalazło zatrudnienie w systemie ochrony zdrowia. Podobna ilość osób z dyplomem może pracować w DPS i systemie opieki społecznej. Absolwenci kierunku opiekun medyczny najczęściej znajdują zatrudnienie w DPS, szpitalach, ZOL, ZPO i hospicjach.
Zgodnie z ustawą o minimalnym wynagrodzeniu w podmiotach leczniczych opiekun medyczny powinien być zaszeregowany w grupie 10 „Fizjoterapeuta albo inny pracownik wykonujący zawód medyczny inny niż określony w lp. 1–9” ze współczynnikiem 0,73 średniej krajowej. Chociaż w większości podmiotów leczniczych wynagrodzenie wypłacane jest bez problemów, to w niektórych szpitalach opiekunowie medyczni zostali zaszeregowani jako pracownicy działalności podstawowej (chociaż jest to zawód medyczny) z niższym wskaźnikiem. Jako powód pracodawcy wskazują to, że nie wymagają średniego wykształcenia na stanowisku opiekuna medycznego (KKZ można było zrealizować nie posiadając średniego wykształcenia), co stoi w sprzeczności z rozporządzeniem o wymogach na dane stanowiska, które jasno określa, że na stanowisku opiekun medyczny wymagane jest średnie wykształcenie.
Tego typu interpretacje były zgłaszane przez OSOM podczas spotkań Zespołu Trójstronnego, co doprowadziło do wpisania opiekuna medycznego z nazwy do tabeli wynagrodzeń w porozumieniu. Oczywiście wiele osób może to dziwić, jednak opiekun medyczny jest jedynym zawodem, który był w takiej sytuacji. Dzięki staraniom OSOM przy okazji zmian w kształceniu opiekunów medycznych usunięto możliwość nauczania w ramach KKZ. Chociaż zmiany w wysokości wynagrodzenia są niezwykle ważne dla opiekunów medycznych to nie objęły podmiotów systemu opieki społecznej, co w niektórych osobach wywołało poczucie niesprawiedliwości. Niestety związane jest to z różnymi systemami, które działają w ramach różnych rozwiązań prawnych. Dodatkowo wiele osób z dyplomem opiekuna medycznego jest zatrudniona na stanowisku opiekun a nie opiekun medyczny, co utrudnia walkę o sytuację opiekunów medycznych.
Ostatni rok to też ogromne zmiany w systemie kształcenia opiekunów medycznych. Wydłużenie kształcenia, usunięcie KKZ oraz dodanie nowych kompetencji spotkało się z pozytywnym odzewem. Pozwoli to nie tylko na poprawę jakości nauczania ale da również opiekunom medycznym nowe możliwości zatrudnienia, przede wszystkim w punktach pobrań. Nie zgadzamy się z twierdzeniem, że dodatkowe kwalifikacje ograniczą czas, który opiekun medyczny spędza przy pacjencie. W przypadku pracy w punktach pobrań czynności opiekuńcze nie są wykonywane. W przypadku oddziałów szpitalnych organizacja pracy przy pobieraniu materiałów do badań może być podobna jak obecnie w przypadku pielęgniarek, które pobierają krew na oddziale. Opiekun medyczny może być na jakiś czas oddelegowany tylko do wykonania tej jednej czynności, po czym wraca do swoich obowiązków. Tylko od pracodawcy będzie zależało czy to opiekun medyczny będzie pobierał materiały czy też pielęgniarka. Podobnie jak w przypadku pielęgniarki wątpliwym jest, by czynności te wykonywane były pomiędzy innymi czynnościami. Wszystko zależy zatem od organizacji pracy na oddziale i tu warto dbać o stworzenie dobrych praktyk, na których pracodawcy mogliby się wzorować.
Zmiana w systemie kształcenia opiekunów medycznych, zawierała elementy o które opiekunowie medyczni zabiegali od lat. Usunięcie KKZ to jedna z takich zmian. Chociaż w trakcie konsultacji społecznych były szkoły, które argumentowały, że będzie to koniec tego zawodu, to zmiany te były pozytywnie przyjęte przez opiekunów medycznych, o czym świadczy chociaż duże zainteresowanie planowane dokształcanie. Nie zaobserwowano też drastycznego spadku zainteresowania kształceniem w nowej formie, zatem widać, że obawy te były nad wyrost a dodatkowo w całkowicie pomijały argumenty środowiska opiekunów medycznych. Chociaż szkoły policealne podnosiły uwagę, że wiele osób kończy KKZ, gdyż nie ma średniego wykształcenia, to nigdy nie chciały podzielić się konkretnymi danymi. Należy jednak pamiętać, że osoby bez średniego wykształcenia nie mogą być zatrudnione jako opiekun medyczny w podmiotach leczniczych. Zgodnie z naszymi ankietami niewielki odsetek (mniej niż 4%) nie ma średniego wykształcenia. A zatem zmiana dotknie niewielkiej grupy, a dodatkowo ujednolici poziom wykształcenia, co pozwoli na uniknięcie różnic w zarobkach w tym samym podmiocie leczniczym. OSOM brało udział w konsultacjach społecznych projektu, dzięki czemu zmiany były bardziej dopasowane do oczekiwań środowiska. Niestety chociaż staraliśmy się skonsultować zmiany z wieloma środowiskami, to niektóre organizacje, jak chociażby Krajowa Rada Fizjoterapeutów, pozostawiły nasze zaproszenie do rozmowy bez jakiejkolwiek odpowiedzi.
Problem z KKZ polegał również na tym, że wiele osób przyjmowało człon nazwy „Kurs” jako wskaźnik, że wystarczy jakikolwiek kurs by zostać opiekunem medycznym. Otworzyło to drzwi dla nieuczciwych firm, które prowadziły nauczanie w formie online. Taka forma kształcenia nigdy nie była dopuszczalna i mamy nadzieję, że planowane działania UOKIK ukrócą tego typu praktyki. Zmiana w formie kształcenia i nauczanie tylko w ramach szkoły policealnej jest dodatkowym działaniem, które utrudni tego typu firmom działalność.
Obecnie chociaż coraz więcej podmiotów zatrudnia opiekunów medycznych to jeszcze istnieją miejsca, w których nie ma ich lub gdzie salowe wykonują czynności opiekunów medycznych. Brakuje na ten moment regulacji, które jednoznacznie ustalają relacje z innym personelem. W portalach społecznościowych można czasem przeczytać obawy pielęgniarek o konieczność przejęcia odpowiedzialności za błędy opiekuna medycznego. Chociaż są to obawy nieuzasadnione i nielogiczne (czemu przedstawiciel jednego zawodu ma brać odpowiedzialność za pomyłki innego zawodu? tak jak nie występuje to w relacjach pielęgniarka-lekarz, tak nie wystąpi w relacjach opiekun medyczny-pielęgniarka) to niestety mogą wpływać na niechęć do zatrudniania opiekunów medycznych. Podobnie pojawiające się w przestrzeni internetowej pogłoski o tym, że opiekun medyczny ma zastąpić pielęgniarki są całkowicie fałszywe – kompetencje opiekuna medycznego, chociaż zawierają się w kompetencjach pielęgniarki, to są zbyt wąskie by zastąpić pielęgniarki. Dodatkowo system kształcenia pielęgniarek nie powinien zostać zmieniony, opiekunowie medyczni powinni mieć jednak ułatwiony dostęp do podjęcia studiów pielęgniarskich, chociażby poprzez system stypendiów.
Przyszłość
Jako najważniejsze wyzwania uczestnicy debaty wskazali:
- Konieczność wprowadzenia ustawy o zawodzie opiekuna medycznego, która będzie określała jednoznacznie kompetencje opiekuna medycznego, możliwości rozwoju, dokształcanie oraz kwestie odpowiedzialności zawodowej, a przede wszystkim określającą zakres samodzielności zawodowej,
- Normalizacja relacji z pielęgniarkami – wprowadzenie dobrych praktyk w zakresie współdziałania, rozwiązań dotyczących zlecania niektórych czynności opiekunowi medycznemu,
- Zwiększenie ilości opiekunów medycznych pracujących przede wszystkim w systemie ochrony zdrowia, ale również
- Wprowadzenie kursów dokształcających dla osób, które ukończyły kształcenie w starym systemie,
- Rozwój kursów, które pomagały by opiekunowi medycznemu opiekować się pacjentem w specyficznym środowisku (np. pacjenci na oddziale kardiologicznym), które nie są związane z nowymi uprawnieniami,
- Poprawa warunków opiekunów medycznych pracujących w systemie opieki społecznej, w tym określenie roli opiekuna medycznego wśród innych zawodów opiekuńczych obecnych w systemie opieki społecznej,
- Zwiększenie wpływu środowiska opiekunów medycznych na zmiany obejmujące opiekunów medycznych – nie wyobrażalnym jest dla nas, żeby o opiekunach medycznych decydowano bez nich,
- Rozwój organizacji zrzeszających i działających na rzecz opiekunów medycznych – zarówno Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Opiekunów Medycznych, jak i Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Inicjatywa Pracownicza Opiekunów Medycznych i Kwalifikowanych,
- Rozwój regionalnych struktur obu organizacji, co pozwoli na jeszcze lepsze reprezentowanie zawodu.